Restauratie “natte-lucht-pomp”

Een van de grotere projecten van het afgelopen jaar was de restauratie van de “natte-lucht-pomp”. Maar wat is nou een “natte-lucht-pomp”? Daar is wel wat over te vertellen. De stoommachine van de elektriciteitscentrale van de KVL was van het gelijkstroomprincipe. Dat was in 1924 de laatste stand van de techniek wat stoommachines betreft. Het waren ook de meest efficiënte machines die in die tijd beschikbaar waren. Het principe was in 1909 door Stumpf in Berlijn praktisch toepasbaar gemaakt. 

Bij een gelijkstroom-stoommachine is de inlaat van de verse stoom aan het begin van de cilinder. De uitlaat van de geëxpandeerde of afgewerkte stoom is aan het einde van de cilinder. De stoom stroomt daardoor altijd in één en dezelfde richting. Vandaar ook de naam gelijkstroom-machine. Het moge duidelijk zijn dat “gelijkstroom” hier niet slaat op stroom die wordt opgewekt, want dat is toch echt wisselstroom.

Om de afgewerkte stoom aan het eind van de slag uit de cilinder te krijgen is een onderdruk of vacuüm nodig. Daar zorgde de condensor samen met de ”natte-lucht-pomp” voor. Zie ook de bovenstaande figuur met de opstelling van de machine.  In de condensor werd de afgewerkte stoom afgekoeld tot die condenseerde. Afgekoelde stoom is weer gewoon water. De overgang van stoom, gas, naar vloeistof, water, zorgde voor het vacuüm. Want als één liter water tot stoom is verhit, neemt deze een volume in van 1700 liter. Het omgekeerde gebeurt bij het condenseren: waar 1700 liter stoom de ruimte vulde, werd dit nog maar één liter. De “natte-lucht-pomp” verpompte het water uit de condensor naar een reservoir naast het gebouw. Het afkoelen, en condenseren, van de stoom gebeurde met koelwater. En niet weinig, bij vol bedrijf gebruikte de machine daar meer dan 60.000 liter water per uur voor.  

Een “natte-lucht-pomp” werd al eerder gerestaureerd. Al in 2022 zijn we begonnen met de restauratie van de andere pomp (beide cilinders hebben ieder hun eigen pomp en condensor). Het eerste werk was het demonteren en opknappen van de kast met het aandrijfmechanisme tussen de stoommachine en de pomp. Eind 2022 hebben we een test gedaan met de compressor uit Breda (zie ook de nieuwsbrief van 2023). Daaruit bleek dat de leidingen van de condensor naar de “natte-lucht-pomp” wel eens verstopt zouden kunnen zijn. Dat was aanleiding om ook de rest van de “natte-lucht-pomp te gaan restaureren. 

De eerste echte stap was het demonteren van de pomp zelf. Dit ging niet heel makkelijk, een van de verbindingen bleek bijzonder lastig te demonteren. We zijn hier een flink aantal zaterdagen mee bezig geweest. Achteraf is het natuurlijk prima te begrijpen waarom het zo veel moeite kostte. Maar ja een onderhoudsboekje voor de stoommachines was er niet. Gevolg is dat we “al doende “ uit moeten vinden hoe de pomp te demonteren. 

Hierna ging het demonteren redelijk vlot. In vervolg hierop bleek er inderdaad een flinke hoeveelheid roest en stof in de leiding te zitten tussen de condensor en de “natte-lucht-pomp. Met het nodige improviseertalent en allerlei zelf bedachte werktuigen zijn de leidingen leeggehaald. 

Ook de inwendige delen van de pomp, de zuiger, het huis, het deksel en een plaat met terugstroomventielen waren met een flinke laag roest bedekt. De onderdelen die we konden demonteren zijn uit de pomp gehaald. Ze zijn opgestuurd naar een straalbedrijf in Boxtel om ze te reinigen. Hierna zijn ze van een nieuwe beschermlaag voorzien. Met het huis kon dat niet, het is te groot om te kunnen demonteren en op te sturen. Hiervoor hebben we hulp gezocht. John Fishwick had daar het juiste gereedschap voor. Hij heeft ons geholpen met het verwijderen van de roest van het huis. Ook het huis is daarna voorzien van een nieuwe beschermlaag. Op onderstaande foto’s is een tweetal onderdelen te zien voor en na het schoonmaken en stralen.

In de tussentijd zijn alle onderdelen van de pomp, de hefbomen, de lagerschalen en de bouten en moeren en wat al niet meer keurig gereinigd. Daarmee stond alles gereed om het geheel weer samen te gaan bouwen.

Daarmee was de koers nog niet gelopen, ook toen liepen we tegen wat tegenslag aan. Bij de het omhoog hijsen van de onderdelen uit de pomp was het steeds lastiger om de – originele – takel te gebruiken. Het was duidelijk dat deze handbediende takel, ook eerst nog onderhoud en reparatie nodig had. 

Afgelopen zaterdag was ook dat deel klaar. Eindelijk was het dan zover dat we de onderdelen van de pomp terug konden gaan plaatsen. De volgende foto’s geven hiervan een goed beeld.

Op dit moment is het project nog niet helemaal afgerond. Het assembleren van het mechanisme van de stoommachine naar de pomp moet nog gebeuren. Dat gaat in de komende maanden nog spelen. 

Blijft over de naam “natte-lucht-pomp”. Zoals aangegeven aan het begin van het verhaal is het de pomp die de gecondenseerde stoom en het koelwater wegpompt uit de condensor. De pomp verpompt met andere woorden gewoon water. Waar de naam “natte-lucht-pomp” vandaan komt? Is dit een benaming die gebruikelijk is voor dit soort pompen? Of is het een benaming die bij ons is ontstaan? We horen het graag.